PAMIĘTAMY O NASZYCH ZAŁOŻYCIELACH - ZWIĄZEK FLORIAŃSKI
Ten, kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości, nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości. – Józef Piłsudski
Zawsze strażacką misją była i jest pomoc potrzebującym i służba Ojczyźnie.Pięknym dorobkiem strażaków jest z jednej strony ratowane życie, zdrowie i mienie, a z drugiej budowane latami, codziennym przykładem, spoiwo z zasad i wartości łączące nasze wspólnoty. Wielu strażaków ochotników poświeciło swe życie na ołtarzu ojczyzny. Musimy to przypominać i strzec wypracowanych wartości, bo humanizm naszego świata stale poddawany jest złowieszczej próbie. Strażacki etos budowały pokolenia w XIX, XX i XXI wieku poprzez codzienną gotowość i poświęcenie w potrzebie: Bogu na chwałę, ludziom na pożytek. Ważne jest pielęgnowanie pamięci i naszego szacunku dla tych, którzy byli przed nami.
Dotyczy to wielomilionowej rzeszy strażackich rodzin złączonych w idei pomocy bliźnim swą ochotniczą i zawodową aktywnością. Pierwszy ogólnopaństwowy zjazd delegatów straży pożarnej w odrodzonej Polsce odbył się 8 i 9 września 1921 r. w Warszawie. Ale zanim to nastąpiło, był czas rozbiorów i walki o niepodległą Ojczyznę. Działające w tym czasie straże ochotnicze to stanice polskości i trwania narodowej tradycji i wiary. Dotyczy to działalności ochotniczych straży pożarnych w ramach trzech zaborów. Wpływały one na integrację i jednoczenie ruchu strażackiego z myślą o wolnej Ojczyźnie. Wniosły istotny wkład w odrodzenie Polski w 1918 r. i obronę jej niepodległego bytu.
Rolę szczególną odgrywali strażaccy liderzy. Jednym z najwybitniejszych działaczy polskiego ruchu strażackiego był Bolesław Chomicz. Zanim został prezesem Związku Floriańskiego a następnie Głównego Związku Straży Pożarnych RP kierował niezwykle ważną dla bezpieczeństwa pożarowego Instytucją Ubezpieczeń Wzajemnych Budowli od Ognia. To z jego inicjatywy w dniach od 8 do 10 września 1916 r. odbył się w Warszawie I Ogólnokrajowy Zjazd Straży Ogniowych, który powołał do życia - pod jego kierownictwem - Związek Floriański, działający na podstawie zatwierdzonej już uprzednio ustawy Towarzystwa Świętego Floriana. Działacze tego Związku istotnie przyczynili się do zjednoczenia ruchu strażackiego w 1921 r. Związek Floriański odegrał znaczącą rolę w rozwoju ruchu strażackiego w skali całego kraju. Organem prasowym Związku Floriańskiego był „Przegląd Pożarniczy”. 1 sierpnia 1921 r. Związek Floriański liczył 60 tys. członków oraz 2000 członków rzeczywistych. Z nośnym hasłem „W jedności siła” oraz dobrze zorganizowanymi strukturami Związek Floriański stworzył solidny fundament pod zjednoczenie Ochotniczych Straży Pożarnych z wszystkich zaborów.
Zanim doszło do zjednoczenia strażackich towarzystw na ziemiach zaboru rosyjskiego (Królestwo Polskie) podejmowane były inicjatywy założycielskie i działania. Jednym z najważniejszych wydarzeń w nowożytnych dziejach polskiego pożarnictwa było utworzenie w 1836 roku Warszawskiej Straży Ogniowej – pierwszej na ziemiach polskich i jednocześnie jednej z pierwszych zawodowych straży pożarnych w Europie. Ta Straż stała się wzorem dla powstających w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX wieku Ochotniczych Straży Ogniowych (Pożarnych). Ochotnicze Straże Ogniowe zaczęły powstawać dopiero po Powstaniu Styczniowym. Było to wynikiem represyjnej antypolskiej, rusyfikacyjnej działalności zaborcy. Tym niemniej w świetle ogromnych strat (przykładowo w latach 1901−1910 spłonęło 45 276 budynków) straże stały się koniecznością. Pierwsza z nich utworzona została w Kaliszu w 1864 roku. Jej organizatorem i naczelnikiem był Robert Pusch, członek kaliskiej rady miejskiej. Wkrótce powstawały kolejne. W ślad za Kaliszem, w wyniku dążeń lokalnych społeczności, straże powstawały w: Częstochowie (1871), Kielcach (1874), Koninie, Turku i Zgierzu (1874), Płocku, Włocławku i Łęczycy (1875), Sieradzu i Łodzi (1876), Wieluniu, Radomiu, Białej Podlaskiej i Tomaszowie Mazowieckim (1877), Piotrkowie Trybunalskim (1878), Łowiczu, Gostyninie, Nieszawie i Łomży (1879), Suwałkach, Sochaczewie, Nowym Dworze i Skierniewicach (1880). Z biegiem lat zaborcze władze rosyjskie, poddając powstające straże ogniowe silnemu nadzorowi policyjnemu i administracyjnemu, zezwalały na ich powoływanie. W 1880 r. było ich już 45, w 1892 r. – 70, w 1900 r. – 129, w 1910 r. – 421, zaś na początku 1914 r. – 563. Spośród straży wiejskich wymienić należy straże w Dobrcu Wielkim k. Kalisza (1876), Pyszkowie w pow. sieradzkim i Bogdanowie w pow. piotrkowskim (1882), Kawnicach w pow. konińskim (1883), Zdunach (1901) i Retkach (1905) w pow. łowickim, Chróścinie w pow. wieluńskim (1906).
Tworzące się straże dążyły do utworzenia łączącego je związku. Niestety carskie władze przez wiele lat skutecznie to blokowały słusznie widząc w strażach ich patriotyczny, niepodległościowy charakter. 30 marca 1907 roku bezskutecznie zwrócono się do władz rosyjskich z prośbą o zezwolenie na odbycie zjazdu we wrześniu tego roku. Tym nie mniej liderzy strażaccy organizowali liczne regionalne spotkania, konferencje. I tak w 1909 roku do zorganizowanej w Częstochowie wystawy rolniczo-przemysłowej włączono dział pożarniczy. W trakcie wystawy zorganizowano pierwszą konferencję straży pożarnych. Wzięło w niej udział 180 przedstawicieli straży pożarnych z większych miast Królestwa Polskiego. Następny jeszcze liczniejszy zjazd odbył się 27 listopada 1910 roku we Włocławku. Później odbywały się w latach następnych zjazdy w Grójcu, Łowiczu, Włocławku, Piotrkowie i Radomiu. Niezwykle ważnym był zjazd z udziałem przedstawicieli 40 straży we Włocławku 18−19 sierpnia 1912 roku. Przyjęto projekt regulaminu i instrukcje omawiające sprawy organizacji towarzystw straży ogniowej. W zjeździe w Łowiczu w dniach 7 i 8 września 1913 roku uczestniczyli nie tylko reprezentanci ochotniczych straży pożarnych, lecz także przedstawiciele towarzystw ubezpieczeniowych oraz firm produkujących sprzęt pożarniczy. W 1912 roku działało w Królestwie Polskim 508 straży, z tego 183 wiejskie. Przed I wojną światową liczba ta zwiększyła się do 5624. Spośród wydawnictw wychodzących na terenie zaboru rosyjskiego istotną rolę odegrały czasopisma „Strażak” (pierwsze dwa wydania w 1882 i 1883 r. w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie w latach 1901-1914 wydawane przez Emila Karola Szyllera i Leopolda Bohumila Szyllera) oraz „Przegląd Pożarniczy”, wydawany od 1912 r. przez Bolesława Chomicza i Józefa Tuliszkowskiego.
Wraz z wybuchem I wojny światowej działacze strażaccy podjęli na nowo próbę organizacyjnego zespolenia istniejących straży pożarnych. Dzięki pomocy Pawła Górskiego, który pełnił honorową funkcję przy dworze cesarskim w Petersburgu, Bolesław Chomicz uzyskał zezwolenie generała gubernatora warszawskiego na założenie w Królestwie Polskim Towarzystwa Świętego Floriana. Statut organizacji opracowany został przez Bolesława Chomicza. Oprócz niego podpisali się pod nim również Paweł Górski i Władysław Grabski – prezes Ziemiańskiego Centralnego Towarzystwa Rolniczego. W kwietniu 1915 roku władze rosyjskie zatwierdziły ustawę Towarzystwa Świętego Floriana jako organizacji skupiającej w swych szeregach wszystkie straże pożarne w Królestwie Polskim. Jednakże już 5 sierpnia 1915 Warszawa znalazła się pod nowym najeźdźcą - niemieckim. Próbę ożywienia działalności straży pożarnych zrzeszonych w Towarzystwie Świętego Floriana podjęła Instytucja Ubezpieczeń Wzajemnych Budowli od Ognia, na której czele stał Bolesław Chomicz. Dzięki staraniom tej instytucji i jej działaczy w dniach od 8 do 10 września 1916 roku odbył się w Warszawie I Ogólnokrajowy Zjazd Straży Ogniowych. Uczestniczyło w nim 960 delegatów, reprezentujących 302 straże ze wszystkich niemalże stron Królestwa. Zjazd ten był ważnym wydarzeniem w życiu pożarnictwa polskiego, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę, że odbywał się on w okresie wojny światowej i w warunkach utrudnień czynionych przez władze okupacyjne. Po wysłuchaniu kilku referatów i przeprowadzeniu owocnej dyskusji zebrani postanowili powołać do życia Związek Floriański, działający na podstawie zatwierdzonej już uprzednio ustawy Towarzystwa Świętego Floriana.
Zjazd wybrał Zarząd Związku Floriańskiego, który ukonstytuował się w składzie: prezes – Bolesław Chomicz z Warszawy, wiceprezesi – inż. Józef Tuliszkowski z Warszawy i dr Alfred Grohman z Łodzi, skarbnik – Stanisław Szostkiewicz z Warszawy, sekretarz – inż. Ludwik Zagrodzki z Warszawy, członkowie: Emil Balcer z Łowicza, Józef Kubicki z Zawiercia, Juliusz Konopacki z Piotrkowa, Stanisław Olkuski z Końskich, inż. Edward Wagner z Łodzi, inż. Władysław Zaleski z Lublina, Stanisław Dzierzbicki z Warszawy, ks. Marcin Szkopowski z Warszawy. Zastępcami członków zarządu zostali: dr A. Troczewski z Kutna, G. Lewiński z Włocławka i Zygmunt Gryżewski z Łęczycy, zaś w skład Komisji Rewizyjnej weszli: ks. F. Czyżewski z Piasków Luterskich, ks. W. Kokowski ze Srocka, W. Kaliszek z Koszelowa k. Dąbrowy Górniczej, Stanisław Jełowicki z Częstochowy, Zdzisław Przyjałkowski z Radomia oraz I. Urbanek z Bochenia.
I Ogólnokrajowy Zjazd Straży Ogniowych podjął uchwałę ustanawiającą organem prasowym Związku Floriańskiego „Przegląd Pożarniczy”. Redaktorem naczelnym pisma został Leon Ostaszewski. Powołany został Komitet Redakcyjny w składzie: E. Balcer, T. Brzozowski, B. Chomicz, dr E. Grabowski, J. Kon, S. Olkuski, inż. J. Tuliszkowski, inż. A.L. Zagrodzki. Nowa redakcja z powodzeniem realizowała zamierzenia, których głównym celem było wydawanie pisma na wysokim poziomie fachowym. Zjednywało sobie ono coraz więcej czytelników i prenumeratorów.
Wkrótce powołano biuro Związku Floriańskiego. Jego naczelnikiem został Stanisław Arczyński, były komendant Straży Pożarnej w Rakowie pod Częstochową. Funkcję naczelnika pełnił przez 5 lat. O ile na początku 1917 r. należało do Związku Floriańskiego tylko 169 straży, to już w połowie roku 1918 było ich 450. W 1918 r. Związek Floriański zorganizował 6 zjazdów przedstawicieli straży: w Lublinie, Wieluniu, Grójcu, Siennie (pow. iłżański), Radomiu i Częstochowie, 10 zjazdów drużyn strażackich (w Zamościu, Radomsku, Uniejowie, Ostrowcu, Piotrkowie, Przytyku, Lublinie, Włoszczowej, Kozienicach, Płocku) połączonych z zawodami strażackimi. Zorganizowano też kilkanaście kursów pożarniczych. W biurze Zarządu Głównego zatrudniono najpierw dwie osoby, a później siedem. Efektem działalności Zarządu Głównego i jego biura organizacyjnego był dynamiczny wzrost liczby związkowych straży pożarnych, rozwój już istniejących.
Jedną z najpoważniejszych trosk Związku Floriańskiego było podniesienie zawodowej sprawności straży. Do osiągnięcia tego celu zmierzano poprzez systematyczne lustracje straży, organizowanie kursów pożarniczych, konferencji i zjazdów połączonych z ćwiczeniami konkursowymi. Podjęto także prace nad przygotowaniem projektu jednolitego statutu straży oraz uniformu strażackiego. Dalszym krokiem na drodze umocnienia organizacyjnego Związku Floriańskiego było Walne Zgromadzenie przeprowadzone 15 lipca 1917 roku. Zatwierdziło ono statut Związku Floriańskiego oraz podjęło szereg decyzji organizacyjnych, a przede wszystkim doniosłych uchwał, m.in. o zorganizowaniu Składnicy Strażackiej, która zaopatrywałaby straże w narzędzia i przyrządy pożarnicze. Ostatnie w warunkach niewoli Walne Zgromadzenie Związku Floriańskiego odbyło się 15 września 1918 roku. Do Związki należały wówczas 462 straże, z ogólną liczbą 20 000 członków. Na Walnym Zgromadzeniu Związku Floriańskiego 15 września 1918 roku wybrany został nowy Zarząd Główny, który ukonstytuował się następująco: prezes – Bolesław Chomicz, wiceprezesi – dr Alfred Grohman i inż. Józef Tuliszkowski, sekretarz – inż. Ludwik Zagrodzki, skarbnik – Stanisław Szostkiewicz, kustosz – ks. Marcin Szkopkowski, członkowie: Emil Balcer, Józef Drzewiecki, Jakub Kon,Stanisław Olkuski, Zdzisław Przyjałkowski, inż. Edward Wagner13. Członkowie Związku Floriańskiego uczestniczyli w walkach w walkach o odrodzenie i utrzymanie niepodległości Polski. Na wezwanie Bolesława Chomicza do walki w obronie niepodległości w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. przystąpiło kilkadziesiąt tysięcy strażaków.
Rozwój organizacyjny Związku Floriańskiego był imponujący: pod koniec 1916 roku należało do niego kilkadziesiąt straży, w 1917 było ich już 169, w 1918 – 450, w 1919 – 750, w 1920 – 956. 1 sierpnia 1921 roku Związek Floriański liczył 1 020 straży i 60 tys. członków oraz 2 000 członków rzeczywistych. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Związek poszerzył swą działalność (poza ziemie Królestwa Polskiego) na wschodnie województwa Rzeczypospolitej (białostockie, nowogródzkie, wileńskie, poleskie, wołyńskie). Osiągnięcia 5-letniej działalności to 98 kursów, na których przeszkolono 2 395 strażaków. Przeprowadzono 50 lustracji straży i 12 lustracji całych powiatów. Zorganizowano 73 okręgowe zjazdy strażackie, w których uczestniczyło 8 000 strażaków z 550 straży. Organ prasowy „Przegląd Pożarniczy” wydawano w nakładzie 1 200 egzemplarzy. Związek Floriański zbudował podwaliny pod zjednoczony Związek w wolnej Polsce.
dr Marian Zalewski
W oparciu o materiały zawarte w: Albumie W jedności siła, pod red. M. Zalewskiego, ZG ZOSP RP, Warszawa 2018 r. oraz archiwum ZG ZOSP RP.
Created by